24 Haziran 2013 Pazartesi

Türk Dünyasını Işıklandıranlar:

KONUK YAZAR:
Türk Dünyasını Işıklandıranlar: Mehmet Akif Ersoy ve Hüseyin Cavid Azerbaycan’da buluştu
Prof. Dr. Tamilla Abbashanlı 
            Evet, onlar Mehmet Akif Ersoy ve Hüseyin Cavid güzel bir bahar günü Azerbaycan’ın çiçekler, güller, yeşillikler içinde üzdüğü bir günde Bakı’da “buluştular”.  
O dehalar 1906–1909 yıllarında güzel İstanbul’da görüşmüştüler, o zamanlar M.Akif Ersoy İstanbul Üniversitesinde öğrencilere edebiyat ilminin sırlarını öğretirdi, Hüseyin Cavid de o Üniversitede azat müdavim olmuş, hayranlıkla Mehmet Akif’in edebiyat ilmi hakkında konuşmalarını dinlemişti. M.Akif’in zengin ilmi konuşmaları Cavid’i etkilemiş ve Akif’in başyazarı olduğu  “Sırat-ı Müstakim” dergisinde üç şiiri yayımlanmıştır.
Bir birine derin sevgisi, saygıcı olan bu insanların ruhunun Bakıda buluşması sadece Türkiye ve Azerbaycan devletlerinin bilim insanlarını değil, bütün Türk dünyasını sevindirmişti ve ona göre de bilginler bu buluşmaya tanıklık etmek için Türk dünyasının bilim insanları Bakı’ya akın etti.
Bu iki kutsal ruhun buluşması Bakı’da oldu. Bakı’da faaliyet gösteren dünyanın tanınmış bilim, eğitim merkezlerinden olan Kafkas Üniversitesi bu kutsal ruhların buluşması için Uluslar arası konferans düzenledi. Desek ki, Üniversite konferansa dört dörtlük hazırlanmıştı, hiç de yanlışlık yapmayız. Her iki şairin adına laik güzel bir program neşir edilmişti. Bundan ayrıca konuşacağız. Afişler, şairlerin hayat ve yaratıcılığını aks ettiren sergiler, Türkiye’de Cavit hakkında, Azerbaycan’da M.Akif hakkında basılmış eserler, şairlerin hayat ve yaratıcılığını gösteren sinevizyonlar, belgeseller, Cavit müzesinin emektaşlarının yayımladığı kitaplar, M.Akif Ersoy adını taşıyan Fikir ve Sanat Vakfının hazırladığı eserler konfransda misafirlerin dikkatine sunuldu.
            Konferansın ilk günü Azerbaycan’ın ünlü insanlarının uyuduğu Fahri Hıyaban ziyaret olundu. Önce Azerbaycan’ın ulu önderi H.Aliyev’in ve onun hayat arkadaşı tanınmış oftomolog, Ord.Prof.Dr.Zarifa Aliyevan’ın  mezarlarına taze çiçekler konuldu, dualar okundu. Sonra Karabağ, 20 Ocak, Hocalı şehitlerinin ve 1918 yılında Nuru Paşanın ordusu ile gönüllü Azerbaycan’a gelen Ermenilerle savaşta şehit olan Anadolu Türklerinin simvolik mezarları ziyaret edildi,  dualar okundu, mezarlara çiçekler konuldu.
            Kafkas Üniversitesinde misafirleri orada çalışan öğretim üyeleri, öğrenciler karşıladı. Konferans için basılmış program görülmeğe değerdi. Programın ilk sayfasında M.Akif Ersoy ve Hüseyin Cavid’in resimleri yer almıştır.
Bizi en fazla duygulandıran M.Akif Ersoy’u anlatan yazının Azerbaycan Türkçesiyle, Hüseyin Cavid’i anlatan yazının Azerbaycan Türkçesiyle olması idi. Bir zamanlar onlar bunu çok istemiştiler, ama görmek nasip olmamıştı. H.Cavid’in Sibirya’ya sürgün edilmesi de bu arzulara göre olmuştu. Bu gün onlar bunu göremediler, ama ruhları gördü ve sevindi. Söz, sanat, fikir dünyamızın ölmez kahramanları olan bu iki şairin hayat ve yaratıcılığı programın içerinde konferansa gelenlere takdim edilmişti. Sonra Türkiye’nin ve Azerbaycan’ın İstiklal Marşlarının metinleri verilmiştir.
Sözlerini M.Akif Ersoy’un yazdığı İstiklal Marşı Azerbaycan Türkçesiyle, sözlerini A.Cavad’ın yazdığı Azerbaycan’ın Ulusal Marşı Türkiye Türkçeciye verilmiştir. Uluslar arası bu konferans Azerbaycan Cumhuriyetinin Bağımsızlığının 22. yılına, lider H.Aliyev’in 90. yaş gününe, Doğunun ilk Cumhuriyeti Can Azerbaycan’ın 95.Yıldönümüne saygıyla ithaf olunmuştur. Programda İstiklal marşının çok dillere tercümesi yer almıştır.
Örneğin,  Azerbaycan Türkçesiyle, Arnavutça, Kürtce, Boşnakça, Özbek, Kırgız, Kazak Türkçesi,  Kazan, Kırım Tatarcası, Farsça, Arapça, Makedonca, Urduca, Rusça, Fransızca, İsveççe, İngilizce, Almanca verilmiştir. Her bir oturum Türk dünyasını aydınlatan şair, yazar, siyasi hadim, bilim insanının adı ile adlandırılmıştır. İlk oturum B.Vahabzade Birleşimi adlanırdı. Sonraki Ord.Prof.Zeki Velidi Toğan,  Ali Şir Nevai, Gabdulla Tukay, Prof.Dr.Osman Turan, Ahmet Yesevi, İsmail Gaspiralı, Kaşgarlı Mahmut, Resid İbrahim, Cengiz Dağcı, Cengiz Aytmatov.Abay Kunanbayoğlu, M.Emin Resulzade, Sabir Mirza Ali Akber, Fuzuli, Şehriyar, Prof.Dr.Reşit Rahmeti Arat ve Ord.Prof.Mükrimin Halil Yinanç…
Her kesin ismini çektik, kiminse ruhunu incitmek istemedik. Programda bu insanların resimleri de yer almıştır. Onların her biri Türk Milletinin övünç yeridir, onuru, kururudur. Onlar gerçekten de Türk dünyasını aydınlatan insanlardır.
Konferansa dünyasını her yerinden –Türkiye, Azerbaycan,  Mısır, Rusya, Saraybosna, Makedonya, Gürcistan, Özbekistan, Kırgızistan, Kazakistan, KKTC, Türkmenistan, Tataristan, Kırım, Sırbıstan vs. gelmişti.
            Konferansın Eş Başkanı Mehmet Cemal Çiftçigüzeli idi. Konferansın Yürütme Kurulunda, ilk hazırlık çalışmasında, düzenleme kurulunda, çalışma ve bilim kurulunda Türk Dünyasının çok ünlü bilim insanları, şair ve yazarlar vardı.
            Konferansın açılış toplantısında Kafkas Üniversitesinin rektörü Prof.Dr.Ahmet Saniç, Bakı Ortadoğu Diller Enstitüsü müdürü Prof.Dr.Gövher Bahşaliyeva, Türkiye Büyük Elçisi Alper Coşkun, Ağıt Eski Başkanı, Millet Vekili Prof.Dr.Nevzat Yalçıntaş, M.Akif Ersoy Fikir ve Sanat Vakfı Başkanı M.Cemal Çiftçigüzeli, Bağcılar Belediye Başkanı Lokman Çağrıcı, TİKA Azerbaycan Koordinatörü Ali Muslu, Dr.Seriye Gündoğdu-Azerbaycan Yunus Emre Enstitüsü müdürü, Dr.Gülbeniz Babahanlı Hüseyin Cavit Müzesi Müdürü konuşmalar yaptılar. Bütün konuşanlar aynı fikri söylediler:
-M.Akif ve Hüseyin Cavit Türk dünyasını ışıklandıran insanlardır, onlar çektikleri zorluklara bakmayarak Türk Milletinin aydınlığa kavuşmasında, kültürünün gelişmesinde, bu kültürün dünyaya tanıtılmasında canlarını bile feda etmişler. H.Cavid’in Sibirya’ya sürgün edilmesi, orada Ruslar tarafından alcığa mahkum edilmesi, soğuk barakada can vermesi, bir sözle şehit olması bunun canlı kanıtıdır. M.Akif de bir başka usulle kendini şehit etmiştir.
Soğuk kış gününde giyinmeğe paltosu olmayan, doğru-dürüst yemek bulmayan ve ağır hastalığa duçar olan M.Akif kendini vatan, millet yolunda şehit etti, çok sevdiği Çanakkale, Milli mücadele şehitlerinin ebedi uyuduğu Edirnekapı Şehitliğinde ebedi uykuya daldı.
Ama güzel bahar gününde, adına konferans düzenlendiği bir günde ruhu Edine şehitliğinde kalmadı, uçup Bakıya geldi, geçmiş öğrencisi Cavit’in ruhu ile buluştu, birlikte onlar hakkında konuşmaların yapıldığı odaları gezdiler, sonra Dağüstü parka uçtular.
Azerbaycan’ın bağımsızlığı uğrunda tatlı canlarından geçen Azerbaycan şehitlerini, Nuru Paşanın ordusunda gönüllü gelip canlarını Azerbaycan’ın azatlığı ugrunda kurban verenlerin ruhları ile buluştular, sevindiler, sonra ise birlikte Hahcıvan’a geldiler, Cavit orada mezarında uykuya daldı, M.Akif ise Edirnekapı mezarlığına doğru uçtu…
            Evet, Bakı’daki düzenlenen Türk Dünyasını ışıklandıranlar Mehmet Akif Ersoy ve Hüseyin Cavid’ın ölmez hatırasına hesr olunmuş konferansta konuşulan konular hem ayrıca Mehmet Akif Ersoy ve Hüseyin Cavid’le bağlı idi, bazı konular. M.Akif Ersoy ve H.Cavid’in eserlerinin karşılaştırılması, bazen ise M.Akif ve H.Cavid’in yaratıcılığının Türk ve Doğu dünyasının ünlü insanlarının yaratıcılığı ile karşılaştırılması idi…
Mehmet Akif’in yaratıcılığı ile ilgili konuşmalar:
Türk Dünyası Fikir ve Sanat Ustası: M.Akif Ersoy; Safahat’ta Karnavalesk Unsurlar; M.Akif İcadındaki Özellikler; Gerçek ve Hayal Arasındaki Akif’in Asim’i; M.Akif Bedir’den Çanakkale’ye; M.Akif Kimdi-Akif’i Anma ve Anlama; Safahat’ta M.Akif’in Türk Dünyası İle İlgili Değerlendirmeleri; Işıga Doğru: “Ümitsizliği Ümide, Tüknişi Varoluşa Dönüştürme Bağlamında M.Akif Ersoy”; Bir Kur’an  Şairi Olarak M.Akif Ersoy ve Meali; M.Akif’in Özlemleri; M.Akif’in Türk Dünyası ile Doğu Aydınlarından Akran ve Dostları;  M.Akif’in Sanata ve Sanatın M.Akif’e Bakışı; M.Akif Şiirleirnde Sosyal Temalar Türk Dünyasının İstiklal Mücadelesinin Simvol İsmi: M.Akif Ersoy’da Birlik Beraberlik Düşüncesi vs.
Hüseyin Cavid’le yaratıcılığındaki önemli konular, fikirler çok sayıda bilim insanı için araştırma konusu olmuştur.
En çok dikkatimizi çeken bu konular idi: H.Cavid’in ilk eserlerinde ahlaki-milli değerlerin tecessümü; H.Cavid’in leksikası:-Ortak Türkçeye doğru; H.Cavid’in eserlerinde folklor motifleri; H.Cavid’in eserlerinde Türk Milli Kimliği; H.Cavid Yaratıcılığnda “Kitabi-Dede Korkut” Leksikasının İzleri;  “H.Cavid’in “Topal Teymur” eserinde Hükümdar Adaletinin Bedii-Romantik Takdimi.;  H.Cavid ananeleri ve Çağdaş Azerbaycan Edebiyatında Milli Düşünce Problemi;  H.Cavid’in Dilinde Türkiye Türkçesi Leksikası vs.
Bazı makalelerde M.Akif Ersoy ve Hüseyin Cavid eserlerindeki konular karşılaştırılmıştır. Onlara dikkat edelim:
M.Akif Ersoy ve H.Cavid Eserlerinde Optimizm; M.Akif Ersoy’un XX. Asrın başlarında Azerbaycan Şairlerine Etkisi; M.Akif Ersoy ve H.Cavid Poetik Dünyasının Milli Ruhu ve İslami Duyguları; Sanat-Edebiyat-Fikir Dünyasının İki Dehası:-M.Akif Ersoy ve H.Cavid; İki Şahsiyet: Aynı hayat Felsefesi; Türk Dünyasının Evrensel Düşünce Mimarları ve 2023;  M.Akif ve H.Cavid Yaratıcılığında Türkçülük ve Turancılık İdealarının Tasviri; H.Cavid ve M.Akif Ersoy Yaratıcılığında Batı; M.Akif ve H.Cavid Şiirinde Estetik İmge olarak “İyi “ve “Kötü”. Bir devrin iki şairi: M.Akif ve H.Cavid vs. Bazı araştırmacılar M.Akif Ersoyu başka Azerbaycan ve Türk dünyası şairleri ile kıyaslamışlar Örneğin; M.Akif Ersoy, H.Cavid, Çolpan ve Altmışıncılar; Turanın üç büyük Üstadının-Yıldızının Işık Kutluna Tapınması;  Türk Dünyasının M.Akif Ersoy, A.Cevat ve Mir Methi Etimad gibi Ünlü Edebi Şahsiyetlerinin yaratıcılığında Ortak Konu vs. Bazi konuşmacılar M.Akif Ersoy’un bir ülkenin ve bir bölenin şair ve yazarlarına etkisinden söz açmışlar: M.Akif Ersoy’un Kafkas Aydınlanması ve Kafkas Aydınları üzerinde Etkileri.
Takdim ettiğimiz konulardan belli oldu ki, Azerbaycan’da faaliyet gösteren Kafkas Üniversitesi kültür ve edebiyat tarihimizde önemli bir işe imzasını attı, Türk milleti için en değerli işler gören iki büyük dehanın, fikir ve sanat dünyasının önde gelen isimlerinden olan, sadece Türk Dünyasını değil, Batı ve Doğu dünyasını aydınlatan, insanların manevi dünyasına ışık tutan Mehmet Akif Ersoy ve Hüseyin Cavid’in insanlık, aydınlık için gördükleri işleri bir daha dünyaya tanıttılar ve dediler: -Evet, onların gördükleri iş insanlığın mutluğu, özgürlüğü içindir, onlar insanların yoluna ebedi ışık saçtılar, kendilerin ışıga dönüp ebedi yaaşdılar. Ne kadar ki, yer ve gök vardır, ne kadar ki, Türk Milleti vardır, M.Akif Ersoy da, H.Cavid de vardır ve onlarla birlikte onların ölmez ideaları da vardır.
Sovyetler döneminde komünistler Azerbaycan Türklerine Mehmet Akif Ersoy’un neinki eserlerini, ismini bile yasaklamıştılar. Çünkü A.Ersoy İstiklal şairi, vatan, millet şairi idi. Rusya’nın elinin altında tuttuğu hakların ise ne devleti, ne milliyeti vardı. Onlar için vatan kendi vatanları değildi, vatan onları sömürge altında tutan Rusya idi, onlar zatlığa, özgürlüğe aç idiler, M.Akif Ersoy ise kuşların kanatıyla onlara özgürlük şerbeti gönderirdi. Alıyordular, içiyordular, ama Mehmet Akif’in adını zikir etmeğe korkuyordular.
Onlar Mehmet Akif’i bir de Hüseyin Cavid’in özgürlükten ders diyen hocası olarak seviyordular. Çünkü Mehmet Akif Hüseyin Cavd’in kalbindeki özgürlük arzusunun yeşermesinde elinden geleni yapmıştı. Konferansta konuşulan her bir makale mutlaka gelecekte Azerbaycan’da ve Türk Dünyasında bu konuda araştırma yapanlar için en degerli kaynak olacaktır. Konferansın iştirakçilere bir de önemli, değerli bir hediyesi vardı:  Dr.Seriye Gündoğdu Mehmet Akf Ersoy’un hayat ve yaratıcılığı hakkında Azerbaycan Türkçesiyle sanballı bir eser yazmıştı.
Konferanstan ayrılanlar Kafkas Üniversitesinin Rektörü Sayın Prof. Dr. Ahmet Saniç Hocamıza bu sözleri dediler:-Siz bu güzel bilim ocağında böyle toplantılarla gençlerimiz arasında yeni Mehmet Akif Ersoylar ve Hüseyin Cavidler yetiştirir, böylece Kafkas Üniversitesinin, burada bu güzel işlere emek verenleri ve kendi adınızı tarihe altın harflerle yazıyorsunuz. Bize ise şunu demek kalıyor:- Yolunuz açık olsun, bu faydalı işlerde her zaman yolunuzda yeşil ışık yansın…
            Güzel bir bahar gününde Kafkasların parlayan yıldızı Azerbaycan’da, onun başkenti güzel Bakı’da, bu ülkenin nazlı kızı Hazar’ın kıyısında Kafkas Üniversitesinde Türk Dünyasının deha şahsiyetleri M.Akif ve H.Cavid’in ölmez ruhları onlara ithaf olunmuş konferansa yad edildi. Konferansa dünyanın dört tarafından bu insanların adını, idealarını başı üstünde tutan insanlar gelmişti. Gelirken heyecanlı idiler, giderken sevinç, kuru, onur içinde gittiler, kalplerini millet, halk için canını feda etmeğe hazır olan insanların–Azerbaycan Türklerinin yaşadıgı ülkede koyup gittiler.

Giderken “elveda” demediler, yakın zamanlarda “Görüşeceğiz” dediler. Evet, Azerbaycan halkı gidenlere dünya boyda M.Akif ve Hüseyin Cavid sevgisi armağan etti.

Hiç yorum yok: